Modern Türkiye’nin komşuları Yunanistan, drama ve küçük ayrıntılarla dolu karmaşık tanrı mitlerine sahipken, Türk tanrıları nispeten basit ve anlaşılır. Göçebe oldukları için tanrılarına nadiren heykeller ve tapınaklar inşa etmişlerdir. Tanrı ve hikayeler ününü zamana ve fetihlere terk etmiştir. Ancak Yine de günümüzde Türklerde mitoloji konusu ilgi gören konular arasındadır.
Türk mitolojisi, Türk halklarının inançlarını, kültürlerini ve mitlerini içerir. Öncülük eden Türk mitolojisi figürleri arasında Tengri, Umay ve Erlik gibi tanrılar ve kahramanlar yer alır. Bu mitolojide ayrıca insanların hayatını etkileyen doğal güçler ve doğa tanrıları da bulunur. Türk mitolojisi, Türk halklarının tarihi boyunca Orta Asya’dan Avrupa’ya kadar geniş bir coğrafyada yayılmıştır.
Göçebe Türk boyları, mitleri kendi inançlarına ve sosyal yapılarına göre uyarlayıp değiştirdiler, bu nedenle tek bir sabit tanrı miti bulmak nadirdir. Bunu akılda tutarak, eski Türk halkının en önemli tanrılarını inceleyelim!
Konu Başlıkları
Gök Tengri
Türklerde mitoloji denince şüphesiz ilk akla gelmesi gereken Büyük gök tanrısı Tengri, en önemli Türk tanrısıdır. Türk halklarının tarihinin çoğu çok tanrılı olmakla birlikte, Tengricilik’in tek tanrılı bir din olarak ayakta kaldığı yüzyıllar olmuştur.
Tengri, Kök Tengri veya Gök Tengri, ilk eski ilah ve yaratıcı tanrıdır. Nasıl göründüğünü bilmiyoruz, sadece çok güçlü ve adil olduğunu biliyoruz.
Daha sonraki tanrı fikirlerinde, şüphesiz daha modern ideolojilerden etkilenen, aynı zamanda iyiliğin temsilcisidir. Erlik mesela kötülüğünün gücü olarak kabul edilir.
Tengri ismi aynı zamanda gökyüzü ile eş anlamlıdır ve günümüzde herhangi bir tanrıya atıfta bulunmak için kullanılabilir.
Tengri bazı kişilere Kut verir. İlahi bir güç. Olağanüstü şans, yönetme yeteneği, olağanüstü güç vb. olabilir. Bir hükümdarın iyi yönetebilmesi için kut olması gerekir.
Erlik
Yerlik ve Erlik Han olarak da adlandırılan Erlik, Türk panteonunda kötülük ve yeraltı tanrısıdır. Ölüme başkanlık eder ve insanlığın yaratılışına müdahale ettiği için Tengri veya Ülgen (nerede olduğunuza bağlı olarak) tarafından cezalandırılmıştır. Ülgen Türklerde mitoloji denince ilk akla gelen tanrılardan bir tanesi.
Hristiyanlardaki Şeytan olgusuna çok benzeyen Erlik ilk insanları yasak meyveyi yemeye ikna etti ve bunun için cehenneme ikamet etmek üzere gönderildi. Dokuz kızı ve dokuz oğlu var ve Erlik gümüş bir tahtta oturuyor. Çoğunlukla kıtlık, hastalık gibi karanlık işlerden sorumludur. Yeraltı Dünyasında yaşıyor. Yine de insanlar tarafından saygı görüyor. Diğer bir ismi de Aybıstan
Kayra
Kayra Han ile ilgili efsaneler çok farklıdır, ancak ne erkek ne de kadın olan tanrı, şüphesiz Tengricilik’teki en önemli tanrılardan biridir. Bazı efsanelerde Kayra, Tengri’nin babası, bazılarında ise oğludur.
Kayra Han, gökyüzünün 17. katında bulunur – en üst kat veya ağaç olarak tasvir edildiğinde dal. Havaya, suya ve toprağa hakimdir ve yarattıklarını gözlemleyerek saf beyaz bir kaz gibi yeryüzünün üzerinde uçar.
Ülgen
Ülgen, genellikle hem Kayra Han hem de Gök Tengri ile karıştırılan bir tanrıdır. O insanlığın koruyucusudur ve bir tür baş melek figürü olarak görülebilir. Ülgen, insanlara ateşi armağan ediyor ve bizi kötü kardeşi Erlik’ten koruyor.
Altın bir sarayda yaşayan Ülgen, güçlü ve uzun saçlı, iki yanında beyaz bir güneşle tasvir edilmiştir. Ayrıca şimşek fırlatabilir ve hava durumunu yönetebilir. Şamanların koruyucu tanrısıdır ve onlara bilgilerini sağlar. İyiliği ve bolluğu sembolize eder. Türklerde mitoloji konusunda araştırma yapan birinin bu isme rastlamaması neredeyse imkansız.
Mergen
Ülgen’in (veya Kayra’nın) oğlu olan Mergen, bilgelik, akıl ve bolluk tanrısıdır. Hızlı zekalı ve bilge olduğu kadar mükemmel bir okçudur. Bilgeliği nedeniyle, kötülüğü dünyadan kovmuş tanrı olarak kabul edilir (o zaman sorumuz geçerli , kötülük nasıl geri döndü ? )
Kızağan
Savaş tanrısı Kızağan, savaşçı Türk boyları arasında önemli bir tanrıydı. Kırmızı bir ata veya deveye biner ve zırhlı güçlü bir genç adam olarak tasvir edilir.
Umay
Bu listedeki tek tanrıça iyi kalpli Umay’dır. Kadınları, çocukları ve anneleri koruyan Türk doğurganlık ve bekaret tanrıçasıdır.
Umay, Gök Tengri’nin de en sevdiği eşidir ve onunla birlikte Türk halkının yaşam gücünü ve zaferlerini sağlar. Sarı renkle sembolize edilir ve genellikle ilahi gücü yayan güneşle ilişkilendirilir. Umay çok önemli bir tanrıça figürüdür. Hamile kadınların, çocuklu kadınların, çocukların, bebeklerin vs. koruyucusudur. Aynı zamanda Türkiye’de halen kullanılan bir isimdir.
