Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler

Konu Başlıkları

Tarihte Yazı ve Türklerde Alfabe

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler konusuna geçmeden önce yazının icadına bir değinelim. Bilindiği üzere dünya üzerinde yazının icadı m.ö 3500-3200’lü yıllarda Sümerlilere dayanmaktadır. Peki Türk alfabesi ve özelde uygur alfabesi ile Göktürk alfabesi bu kadar eskiye dayanıyor mu ? Malesef hayır.

Mezopotamya’nın yerli halklarından biri olan Sümerlilerin icat ettiği yazıyı geliştirerek bir çok kavim yazıyı kullanmaya başlamıştır. Türklerde ise yazının kullanımı biraz geç dönemlere rastlamaktadır. Bunun sebeplerinden biri göçebe yaşam tarzıdır. Türkler göçebe bir kavim olmalarından dolayı yazılı kültürü benimsemekte oldukça gecikmişlerdir.

Bu sebeple de erken Türk tarihi dönemlerinde başka milletlerin ve bilhassa Çinlilerin yazılı kaynaklarını incelemek zorunda kalmaktayız.

Çin kaynaklarında bulunan bilgilerin ise, önyargılı ifadeler olduğunu unutmamak gerekiyor. Çinliler Türkler’den bahsederken mesela Hiung NU (koyun sahipleri) ya da “juan Juan” vızıldayan sinekler gibi aşağılayıcı tabirler kullanıyorlar. Juan Juan adını verdikleri kavim ise Tarihte “Avar Kağanlığı” olarak biliniyor.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler ya da bilhassa Türk alfabesi oldukça geç dönemlere denk düştüğü için yazılı tarihimiz de maalesef sınırlı olarak incelenebilmektedir.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler ‘in adeti 6 olarak ifade edilebilir. Bunlar : Göktürk Alfabesi, Uygur Alfabesi olarak iki başlıkta milli alfabeler ve Arap Alfabesi, Kiril Alfabesi, Sogd Alfabesi ve Latin Alfabesidir.

Bunların haricinde orta asyada çin alfabesi de kullanılmış olsa da çok yaygın bir kullanım alanı bulunmamaktadır. Sadece asimile olmuş Türk toplulukları tarafından kullanılmıştır. Şimdi hep beraber tek tek bu alfabeleri inceleyelim.

Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler Listesi – Milli alfabeler

Milli alfabelerimiz ya da türk alfabesi diyelim, Göktürk ve Uygur Alfabeleri ile başlıyoruz. Bu iki alfabe haricinde olan alfabeler, başka milletlerin alfabeleridir. Ancak Uygur alfabesinde biraz kopya çekmiş olabiliriz 🙂 ? Sogdça ! Evet Sogd alfabesini taklit ettiğimizi görüyoruz. İnanmayan bir göz atabilir.

Göktürk Alfabesi – Köktürk

Göktürklerin kullandığı bu alfabe Türklerin tarihi boyunca kullandığı alfabeler 38 harften müteşekkildir. Türklerin ilk milli alfabesi olarak yapıldı.

Göktürk Alfabesi: 8. ve 10. yüzyıllar arasında kullanılan Göktürk Alfabesi, Türklerin en eski bilinen yazı sistemi olarak kabul edilir. Bu alfabe, dikdörtgen biçimindeki karakterlerden oluşur ve genellikle dikine veya yatay olarak yazılır.

Orhun Nehri kenarında bulunan Orhun kitabeleri veya diğer adıyla Göktürk kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır.

Arap alfabesi gibi sağdan başlanarak sola doğru yazılır ve yine bu şekilde okunur.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler – göktürk alfabesi

4 ünlü harften ve 34 ünsüz harften meydana gelir.

Çeşitli Türk kavimleri tarafından kullanılan bu alfabeyi uygurlar da kullanmışlardır. Ancak Uygurlara ait olan başka bir alfabenin varlığı ile kullanım alanı bu devlette sınırlı olmuştur.

Sogd Alfabesi

Sogdlar , İran halklarındandır. Bu toplulukların dili günümüzde kullanılmamaktadır. Bozkır uygarlığı olarak bilinen Sogdlar savaşçı bir kavim değildirler.

Tarım , zanaat ve ticaret alanında oldukça gelişen bir topluluktur.

Sogd dili hint – avrupa dil ailesi grubundandır. Harfleri ise 22 adet.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler sogd alfabesi

Türkler az bir süre de olsa Sogd alfabesini kullanmışlardır. Türklerin tarihi boyunca kullandığı alfabeler özellikle Uygur alfabesinin teşekkülü bu şekilde olmuştur. Günümüze kalan pek eser olmasa da Göktürk Kağanı Mukan Kağan anıtında sogdça bir yazı ve ifadelere rastlamaktayız.

Uygur Alfabesi

Uygur alfabesi Uygur Türkleri tarafından kullanılan bir alfabedir. Türklerin tarihi boyunca kullandığı alfabeler arasında en meşhur ikinci alfabe dersek yanlış olmaz.

8. ila 14. yüzyıllar arasında kullanılan Uygur Alfabesi, Uygurlar tarafından geliştirilmiştir. Göktürk Alfabesiyle benzerlik gösterir, ancak bazı farklılıklar da bulunur.

Toplamda 18 harften meydana gelir. 4 ünlü 14 ünsüz harf içermektedir. Esasen Sogd kökenli bir alfabe olan Uygur alfabesi uyarlanarak kullanılan bir alfabedir.

Sogd milletinin işlek bir el yazısı olan Kurziv isminde yazıda çok az değişiklik yapılarak kullanılmıştır.

Uygurlardaki dini değişim mani alfabesinin de bu alfabe ile kullanılmasına vesile olsa da zamanla Uygur Alfabesi adıyla yaygınlaşmış ve en çok kullanılan yazı olmuştur.

Bu alfabe de sağdan sola doğru yazılıyor ve harflerin bitişik yazıldığını görüyoruz. Uygur katiplerine bahşı veya bakşı adı verilir.

uygur alfabesi

Arap Alfabesi

Arap Alfabesi: Türkler, İslam’ın yayılmasıyla birlikte Arap alfabesini benimsediler. Arap alfabesi, İslamiyet öncesi Türk toplumlarının kullandığı alfabelere göre daha geniş bir kullanım alanına sahiptir ve hâlâ birçok Türk dilinde kullanılmaktadır.

Arap alfabesinin tarihsel gelişimi 2 ve 4. yy’larda Nebati alfabesinden devşirilmesi ile başlıyor. Günümüze ulaşan örneklere baktığımızda ise tarihsel olarak en eskisinin 6.yy’a kadar gidebildiğini gözlemliyoruz.

Türkler islamiyeti kabul ettikten sonra – Bu tarih 751 Talas Savaşı ile başlayan bir süreç – arap alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Burada tüm Türkler kastedilmese de islamiyeti kabul eden Türk milletleri zamanla bu alfabeye geçmek zorunda kalmışlardır.

Türk – islam tarihinde bu alfabe ile bir çok eser verilmiş olduğunu görüyoruz. En uzun süre kullanılan alfabedir.

Arap alfabesi sağdan sola yazılan bir alfabedir.

Arap alfabesi

28 Harften meydana geliyor. Bu harflerin yalnızca 6 tanesi araplara özgüdür. Bunun dışındaki 22 harf Sami topluluklarından gelmektedir.

Türkler ise kendi dillerindeki bazı harfleri de alfabeye ekleyerek kullanmışlardır. Alfabede ” Ç ” harfi ve ” P ” harfi bulunmamaktadır. ” O “ve ” Ö ” harfleri de kullanılmaz .

Yalnızca 3 adet sesli harf bulunmaktadır.

Türk islam devletleri ve Osmanlı Devleti’nin son zamanlarına kadar kullanılan alfabe Türkiye Cumhuriyeti devrinde 1928 yılında yerini Latin Alfabesi’ne bırakmıştır.

Kiril Alfabesi

Kiril alfabesi Rus ya da Slav alfabesi olarak da bilinir. Çarlık rejimi ve Sovyetlerin hakimiyeti altında yaşayan Türkler tarafından kullanılmıştır. Esasen asimilasyon amacıyla Türklere dayatılan bir alfabedir.

Günümüzde kullanımda olan Rusların kullandığı kiril alfabesinde 33 harf bulunmaktadır. Ancak Türklerin kullandığı kiril alfabeleri çeşitli modifikasyonlarla değişmiştir.

Mesela Makedonların kullandığı Kiril alfabesi 31 harftir. 20 ayrı kiril alfabesi vardır ve hala günümüzde bazı Türk toplulukları bu alfabeyi kullanmaktadır.

Latin Alfabesi

Türkler arasında ilk olarak Azeri Türkleri 1925 yılında Latin alfabesini kullanıyorlar. Ülkemizde ise 1928 yılında başlayacaktır.

Cumhuriyetimizin kurulmasıyla beraber 1928 yılında biz Arap harflerini kullanmayı bırakıyor ve Latin Alfabesini kullanmaya başlıyoruz. M.K Atatürk devrimlerinden biri olan Harf devrimi neticesinde tüm yurtta yaygınlaşması için millet mektepleri açılmıştır.

29 Harften meydana gelir.

Soldan sağa doğru okunur. 8 Sesli , 21 sessiz harften meydana gelir. Ü,Ö,I,Ç,Ğ,Ş gibi harfler Türkler tarafından eklenmiştir.