Vergi Kavramı ve Tarihte İlginç Vergiler

Vergi Kavramı

Vergi kavramının ne manaya geldiğini az çok hepimiz biliyoruz şüphesiz. Geniş bir tanım yapacak olursak adına devlet dediğimiz yasama ve yürütme organının ülke ile ilgili her türlü harcamayı karşılamak için halktan topladığı ve bunu yasalarla resmileştirdiği sisteme vergi denir. Vergi, toplumların gelişimi için şüphesiz gerekli bir araçtır. Ancak, adil ve nadir olmak şartıyla !

Vergi kavramı ve tarihsel süreçte gelişimi oldukça eski dönemlere kadar uzanıyor diyebiliriz. İnsanlar mağaralardan kafasını çıkarttığı anda kafalarına vergiyle vurulmuş dersek yalan olmaz :)) Yerleşik hayata geçen insanoğlu elbette bunun bedelini ödeyecektir ne yazıkki.

Vergi Kavramı ve Tarihte İlginç Vergiler yazımıza  ilk vergiler ile devam edelim.

Rahipler olarak genelleyebileceğimiz din adamları, topraktan gelenleri yani tanrı adına sunulan bu hediyeleri almaya başladılar ve bunun ilk vergiler olarak anıldığını tahmin ediyoruz. Zamanla bu hediyeler rutin bir gelire dönüşmüş ve vergi kavramı doğmuştur.

Krallıklar devrine geldiğimizde ise günümüzde uygulanan vergi sisteminin temellerinin atıldığını görüyoruz. Bir kral ne üzerinden vergi almak isterse, fermanını yayınlar ve onun üzerinden vergi alınır.

Sosyal toplumun bir üyesi olarak insan içinde bulunduğu topluluğun şartlarına uyum sağlamak ve aldığın hizmetin karşılığını vermek zorundadır. Aslında ilkçağda uygulanan vergilerin oldukça düzensiz olduğunu söylemek mümkün.

Çünkü sadece savaşlarda vergi toplanıyordu ve halka da öyle büyük bir hizmet verildiği falan yoktu. Giderler saray giderleri olarak düşünülüyor ve Kralların mülkleri tarafından karşılanıyordı.

Tarihsel süreçte halkın hizmet almaya başlaması elbette oldukça uzun sürmüştür. Ancak hizmet doğrudan verilmez. Mesela halkın mal ve canının korunması da hizmettir. Dolayısıyla kimi dönemlerde askerlik de bir vergi sayılmış, askerlik yapmayanlardan da çeşitli vergiler talep edilmiştir.

Vergi kavramı hemen hemen tüm ülkelerde aynı türde ilerlemiştir. Tüm hükümdarlıklar, vergileri halkın ya malından ya da malı yoksa emeğinden tahsil etmişlerdir. Vergi Kavramı ve Tarihte İlginç Vergiler yazımıza Türklerde vergi konusu ile devam ediyoruz.

Vergi Kavramı ve Türklerde Vergi

İslam öncesi dönemde ve islam döneminde vergilerin farklı olduğunu görüyoruz. İslami dönemde vergi uygulamaları şu şekilde olmuştur.

Bilindiği üzere Türk ananesi, Şer’i yani dini ve Örfi (töresel) olmak üzere iki ana kaynaktan beslenir. Osmanlı devrinde vergiler de bu doğrultuda hem dini hem de örfi vergiler olarak düzenlenmiştir.

Vergilerin aynî yan, doğrudan doğruya malın teslim edilmesi şeklinde olduğu kadar, nakdÎ yani malın bedeli kadar ücret ödenmesi şeklinde de uygulandığını görüyoruz.

Lafı çok uzatmadan Osmanlı Devletindeki ilginç bazı vergilerden örnekler vermek istiyorum.

Vergi kavramı ve tarihsel süreçte gelişimi içerisinde Osmanlı Devletinin bazı dönemlerde uyguladığı bazı ilginç vergiler şunlardır.

Yave Vergisi (Kaçgun) : Bir hayvan kaçtığı zaman sahibinden alınan bir vergi türü.

Aynaroz vergisi :  1569 senesi II.Selim Aynaroz halkına çok kızar. Sebebi ise o dönemde Yunanistan’da bulunan bu adanın halkının büyük oranda eşcinsel olmasıdır. Bu sebeple bu adaya özel konan bir vergidir.

Badı Heva Vergisi : Ne zaman zuhur edeceği belli olmayan ama böyle bir ihtimal bulunan olaylar için önceden toplanan vergidir. Örnek vermek gerekirse günümüzde İstanbul depremi olma ihtimaline karşı önceden Dask yani zorunlu deprem sigortası yaptırılması örnek verilebilir.

Bennak Vergisi : Evli erkeklerin ödediği bir vergi türüdür.

Canavar Resmî :  Diğer adı domuz vergisidir. Domuz besleyen gayrimüslim halktan alınan bir vergidir. Canavar rüsumu olarak kaynaklarda yer etmiştir. Domuz beslenmesi imkan dışı olan yerlerde ise ağnam vergisi adı verilen hayvan vergisi ile beraber alınması pratik yoluna gidilmiştir.

Dünyadan İlginç Örnekler

Bekarlık Vergisi :  Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “evlenmedim, evlenmeyi de düşünmüyorum, bekarlığın ceremesi kaç lira ise çekmeye hazırım” diye cevap yazdığı bu vergi türü Cumhuriyet’in ilk yıllarında  Süleyman  Sırrı Bey tarafından teklifen sunulsa da kabul edilmemiştir. Amaç ise azalan erkek nüfusun sayısını arttırmak idi.

Gölgelik Vergisi : Venedik ülkesinde alınan bir vergi türüdür. Yolların etrafında bulunan işyerlerinde gölgelik alanları kullanan kişilerden tahsil edilmiş bir vergidir. Gerçekten ilginç .

Korkaklık Vergisi :  16.yyda İngiltere’de askerden kaçanlar bu vergiyi ödemek zorunda idi. Günümüzde de asker kaçaklarına yani yoklama kaçaklarına demek daha doğru olur, belli bir miktar ceza verilmektedir. Doğrudan bu vergi ile kıyaslanabilecek bir uygulamadır.

Özgürlük Vergisi : Roma’nın ilk yıllarında köleler serbest kaldıkları zamandan sonra belirli sürelerde eski sahiplerine bir özgürlük vergisi öderlerdi.

Dünya Vergisi : Papua Yeni Gine’de alınan bu vergiyi okuyunca çok şaşıracaksınız. Dünyaya ayak basan herkes kelle başı olmak üzere bu vergiyi vermek zorunda. Evet yanlış okumadınız, ya dünyaya ayak basma ya da bu vergiyi öde kardeşim, ödeyeceksin ! 🙂

İdrar Vergisi :  Roma’da Vespasianus döneminde idrar toplayan tüccarlar bulunuyordu. Bunun sebebi ise deri tabaka işlemi ve giysilerin temizliğinde amonyak niyetine idrar kullanımı idi. Fırsatçı roma hükümdarı bunu fırsat bilerek idrar toplayan tüccarlardan da bu verginin alınmasını buyurdu.

Güneş vergisi : Balear adasında Güneşin doğuşunu ve batışını izleyenlerden alınan 1 euro tutarında vergi. Ülkemizde bu vergi Adana’da uygulanacak olsa neler olurdu dersiniz ? J

İnek Yellenme Vergisi : Evet yanlış okumadınız, Estonya hükümeti çok sayıdaki ineklerin atmosfere saldığı sera gazı etkisi yaratan gazın vergilendirilmesine karar verdi.

Sabun Vergisi :  Ortaçağda uzun yıllar uygulanan , hatta İngiltere’de 1835 yılına kadar yürürlükten kaldırılmayan bir vergidir. Sabun üreten ve satan herkes vergisini ödemek zorunda idi.

Tuz Vergisi : Fransa’da 19 yy’da uygulanan vergilerdendir. Fransız halkı bu vergiye aşırı reaksiyon göstermiş ve Fransız ihtilalinde rolü olduğu düşünülüyor.

Pencere Vergisi : 18. Ve 19. Yy’da İngiltere’de uygulanan bir vergidir.  Altı pencereden daha fazla penceresi olan herkes vergi verecektir. İlk defa III.William tarafınndan 1696 yılında alınan bir vergidir. Aynı verginin Letonya’da da uygulandığını görüyoruz. Riga kentinde Yahudiler evlerinin pencerelerini camdan değil de ahşaptan yaparak bu vergiden kurtulmayı planladılar.

Çinli Kafalar Vergisi : Kanada’da uygulanan bu vergi ile ülkeye girişi artan Çinli nüfusun önüne geçmek ve giderleri karşılamak amaçlanmıştır. 1923 yılına kadar uygulandığını görüyoruz. Peki neden 1923 yılında bitiyor ? Çünkü Çinlilerin ülkeye girişi bu yılda yasaklanıyor.

Mumdan Alınan Vergi : İngiltere 1789 yılında evde mum üretimini yasakladı. Mum üretimini lisansa bağlamak amacıyla da mumu vergilendirdi.

daha fazla akademik bilgi okumak isteyenler dia vergi maddesini okuyabilirler.